Turizm destinasyonları sürekli değişim yaşayan ve bu bakımdan oldukça dinamik bölgelerdir. Bir bölgenin tercih destinasyon haline gelmesinin ana unsurları zaman içerisinde değişmekte ve bu nedenle destinasyonlar için yeniden canlanma ihtiyaç halini almaktadır. Diğer yandan turizm destinasyonlarının taşıma kapasitelerinin aşılması doğal kaynaklar, hizmet kalitesi ile sosyal ve ekonomik yapıda istenmeyen etkilerin doğmasına neden olmaktadır. Tüm bu unsurlar turizmin sürdürülebilirliği konusunu gündeme taşımış ve sürdürülebilir destinasyon yönetimine ilişkin modeller üzerine çalışılmıştır. Bu modellerden biri, Richard Butler tarafından, turizm destinasyonların zaman içindeki değişimini görmek ve bu destinasyonların gelişim aşamalarını açıklamak üzere geliştirilen “Turizm Alanları Yaşam Döngüsü” (Tourism Area Life Cycle, TALC) modelidir. Butler’ın geliştirdiği model, turizm bölgelerinin sonlu ve nihayetinde tükenebilir bir turizm merkezi haline gelmesine neden olan aşamaları tanımlamaktadır. Modelde, üretim sektöründeki ürün yaşam döngüsüne benzer bir döngünün destinasyonlar için de geçerli olduğu düşüncesinden hareket edilmekte ve destinasyonlar için gelişim çizgileri tanımlanmaktadır.

Butler’ın yaşam döngüsü teorisinde altı aşama bulunmaktadır.

Keşif Aşaması: Modelin ilk aşaması olan keşif aşamasında bölgeye sınırlı sayıda ziyaretçi gelmektedir. Bu aşamada yerel halkın turistler ile etkileşimi azdır ve bu etkileşimlerden çok az ekonomik fayda elde edilmektedir.

İlgi Aşaması: Bu aşama ziyaretçi sayısının ve yerel halkın ziyaretçilere ürün/hizmet satışı nedeniyle ekonomik faydalarının da artmaya başladığı aşamadır. Bölgeye yönelik pazarlama çabaları bu aşamada başlamaktadır.

Gelişim Aşaması: Bölgenin turistik cazibe merkezi haline gelmesi ile turizmle ilişkili tesis sayısının arttığı ve imkânların geliştiği bir aşamadır. Yerel halk bu aşamada bölgenin gelişimi üzerindeki kontrolünü kaybetmektedir.

Sağlamlaşma Aşaması: Bu aşamada ziyaretçi sayısı bölge sakinlerinin sayısından fazla olmakta, turizmin sosyo kültürel yapı ve çevre üzerinde yarattığı baskı yerel halkın turistik faaliyetlere yönelik olumsuz tutum takınmalarına neden olmaktadır.

Durgunluk Aşaması: Destinasyon turist sayısı bakımından en yüksek kapasiteye ulaşmış ve bölgenin taşıma kapasitesi dolmuştur. Turistik hareket yoğunluğuna bağlı olarak sosyo kültürel yapı ve çevre ile ilişkili problemler artmaktadır. Bu aşama daha fazla büyümenin gerçekleşemeyeceği aşamadır.

Düşüş veya Gençleşme Aşaması: Durgunluk sonrası destinasyonlar için farklı olasılıklar söz konusudur. Bölgenin yeni cazibe merkezleri ile rekabet edemediği aşamada düşüş yaşanır ve bu aşama bölgenin turizm işlevini kaybetmesi ile sonuçlanabilir. Gençleşme/yeniden canlanma aşaması için yeni turistik çekiciliklerin ön plana çıkarılması ya da daha önceden değerlendirilmeyen cazibe unsurlarından yararlanılması önerilmektedir.

Model, farklı gerekçelerle eleştirilmekle birlikte destinasyonların gelişimini açıklayan kullanışlı bir araç olarak değerlendirilmektedir. Turizm sektörünün aktörlerine taşıma kapasitesinin varlığını hatırlatması ve sürdürülebilirlik için düşüş aşamasına gelmeden gereken önlemlerin alınması vurgusu bakımından önemlidir.

Kaynakça

• Butler R. W. (1980). The Concept of A Tourist Area Cycle of Evolution: Implications for Management of Resources. 
• Güney İ. (2016). Turizm Alanlarının Yaşam Döngüsü Üzerine Bir Araştırma: Kuşadası Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı.
• Ho G.K.S ve Mckercher B. (2015). A Review of Life Cycle Models by Plog & Butler from a Marketing Perspective.

Gökçe AYDOĞDU
Uzman
Mavi Büyüme Politikaları Birimi
gokce.kalyoncu@izka.org.tr