Deniz saha planlaması (DSP), ekolojik, ekonomik ve sosyal hedeflere ulaşma gayesiyle deniz alanlarındaki insan faaliyetlerinin mekânsal ve zamansal dağılımını analiz eden ve yer seçim/tahsis kararları veren bir kamusal süreçtir. Nitelikleri arasında ekosistem temelli, alan temelli, bütünleşik, uyarlanabilir, stratejik ve katılımcı olmak yer alır. Deniz saha planlaması kendi başına bir amaç değil, deniz alanının daha rasyonel kullanımını ve kullanımlar arasındaki etkileşimleri oluşturmanın, gelişme taleplerini çevreyi koruma ihtiyacı ile dengelemenin ve sosyal ve ekonomik sonuçlara planlı bir şekilde ulaşmanın pratiğidir.

Denizel kaynaklı mal ve hizmetlere yönelik talep, genellikle tümünün aynı anda karşılanabilmesini mümkün kılacak kapasiteyi aşmaktadır. Deniz kaynakları, kullanıcılara açık veya ücretsiz erişime sahip ortak mülkiyete konu kaynaklardır. Serbest erişim, her zaman olmasa da çoğunlukla deniz kaynaklarının aşırı kullanımına yol açar. Deniz alanlarından, özellikle yaban hayatı habitatı ve besin döngüsü gibi ekosistem hizmetlerinden elde edilen tüm çıktılar parasal olarak ifade edilemediğinden, piyasalar tahsis görevlerini yerine getiremez. Deniz alanından hangi çıktıların, zaman ve mekân duyarlı biçimde, ne şekilde üretileceğine karar vermek için bazı kamu politikası oluşturma süreçleri devreye alınmalıdır. Bu süreç deniz saha planlaması olarak isimlendirilir.

Kapsamlı DSP, tek sektörlü planlama için bir rehber sağlayan, ancak onun yerini almayan, yönetim için bütünleşik bir çerçeve sağlar. Örneğin, DSP deniz koruma alanı yönetimi veya balıkçılık yönetimi için önemli bağlamsal bilgiler sağlayabilir, ancak bunların yerine geçmeyi amaçlamaz. Entegre DSP, uyumluluğu artırması, sektörler arasındaki çatışmaları azaltması, çıkarları dengelemesi, yönetim etkinliğini ve verimliliğini artırması ve deniz alanının çoklu kullanımının kümülatif etkilerini ele almak üzere, tek sektörlü yönetim için bir kılavuz olabilir.

2014 yılında Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi tarafından kabul edilen Deniz Saha Planlaması Direktifi (Maritime Spatial Planning Directive) deniz saha planlaması; korunması gereken kırılgan bir ekolojik alanda birbirleri ile rekabet eden ve farklı sektörel önceliğe sahip faaliyetlerin karar alma süreçlerini koordine etmeyi amaçlamakta bu kapsamda ulusal ve yerel düzeyde koordinasyonun etkinleştirilmesi ve üye devletler arasında, deniz havzalarında (deniz ve kıyı) yapılan büyük ölçekli önemli yatırımların planlaması ve buna yönelik politika süreçlerinin birbirleri ile uyumlu olması için kaçınılmaz olarak ‘sınır ötesi yaklaşımı’ tarif etmektedir (Söylemez, vd., 2018). Direktife göre, 2021 yılı sonuna kadar tüm AB Üye Devletleri’nin deniz saha planlarını oluşturma yükümlülüğü vardır.

Kaynakça:

• Ehler, C., ve Fanny D. (2009). Marine Spatial Planning: A Step-By-Step Approach Toward Ecosystem-Based Management. Intergovernmental Oceanographic Commission and Man and the Biosphere Programme, IOC Manual and Guides No. 53, ICAM Dossier No. 6. Paris: UNESCO. 2009.
• Söylemez, E., Çakır, Ö., Gökalp, T., Nal, S. (2018). Türkiye’de Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimi ve Planlaması Yaklaşımında Yaşanan Değişim Süreci ve Sonuçları Açısından Bir Değerlendirme, 9. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde, sf. 388-399, Adana.
• Marine Spatial Planning Programme

Ekrem AYALP
Uzman
Mavi Büyüme Politikaları Birimi
ekrem.ayalp@izka.org.tr