Su ayak izi, bir ürünün yaşam döngüsündeki tüm faaliyetlerle ilişkili doğrudan ve dolaylı su tüketiminin etkilerinin bir ölçüsüdür. Bu kavram, özellikle su kullanımının yoğun olduğu prosesler ve su kıtlığının ciddi sorun olduğu bölgeler için önemlidir [1]. 

Doğal Hayatı Koruma Vakfı (WWF) ise, su ayak izi kavramını hem üreticinin hem de tüketicinin doğrudan ve dolaylı olarak kullandığı tatlı su kullanımını ifade eden bir gösterge olarak tanımlamaktadır. Bireyin veya topluluğun su ayak izi birey veya topluluk tarafından kullanılan, sektörün su ayak izi ise sektör tarafından üretilen her mal ve hizmetin üretim sürecinde gereken toplam tatlı su hacmi olarak ifade edilmektedir [2]. 

Doğrudan su kullanımı içme suyu ve hijyen için kullanılan su miktarını, dolaylı su kullanımını ise mal ve hizmetleri üretmek için gerekli su miktarını kapsamaktadır. Burada bahsi geçen dolaylı su ifadesi yerine “sanal su” kavramı kullanılmaktadır. Kısaca sanal su, bir tarımsal veya endüstriyel ürünün üretim sürecinde tüketilen toplam suyu ifade etmektedir.  

Bir ürünün su ayak izi; ürünün sanal su içeriği ile benzerlik gösterir [3].  Ancak sanal su içeriği yalnızca ürünün içerisindeki saklı suyu ifade eder. Bir ülke bir ürünü ithal veya ihraç ediyorsa, içindeki suyu da sanal olarak ithal veya ihraç etmektedir. Bu da sanal su ticareti olarak adlandırılmaktadır. Su ayak izi ise, yalnızca su hacmini değil, aynı zamanda kullanılan suyun türünü (yeşil, mavi, gri), ne zaman ve nerede kullanıldığını da gösterir. Bu bakımdan bir ürünün su ayak izi, çok boyutlu bir göstergedir. Sanal su ise yalnızca kullanılan suyun miktarını ifade eder. Suyun miktarı su kullanımının yalnızca bir boyutu olup suyun kullanıldığı yer ve zamanı da çok önemlidir. Bir tüketicinin ya da üreticinin sanal su içeriğinden değil, su ayak izinden söz edilmelidir [4]. 

Yukarıda bahsi geçen mavi, yeşil ve gri su ayak izi; su kullanımını ve kalitesini temsil eden üç bileşendir ve aşağıdaki şekilde tanımlanabilir. 

• Mavi su ayak izi, bir malı üretmek için ihtiyaç duyulan yüzey ve yeraltı tatlı su kaynaklarının toplam hacmidir. 
• Yeşil su ayak izi, bir malın üretiminde kullanılan toplam yağmur suyunu ifade etmektedir. Ancak, yeşil su ayak izi hesaplamalarında göz önünde bulundurulan yağmur suyu yeraltı sularına karışmaz, toprakta ya da bir süre için toprak üstünde saklanır. Yağış miktarı, yeşil su arzını ve talebini etkilediği için, bir bölgenin yeşil su gereksinimi değerlendirilirken iklim değişikliği ve değişkenliği göz önünde bulundurulmalıdır. 
• Gri su ayak izi, kirli suya yönelik bir göstergedir. Mevcut kirli suyun bertaraf edilmesi veya azaltılması için kullanılan tatlı su miktarını ifade eder. Bu nedenle, gri su kavramı nüfus ve endüstriyel büyüme ile ilişkili olarak ele alınır [2]. 

Günlük sıkça kullanılan ürünlerin üretimi için su kullanım oranlarına örnek vermek gerekirse [5]: 

• 1 bardak süt (250 ml) için 225 litre su (%85 yeşil, %8 mavi, %7 gri), 
• 1 kilo tavuk eti için 4325 litre su (%82 yeşil, %7 mavi, %11 gri), 
• 1 kilo sığır etinin üretimi için 15.415 litre su (%94 yeşil, %4 mavi, %2 gri), 
• 1 kilo çikolata üretimi için 17.196 litre su (%98 yeşil, %1 mavi, %1 gri), 
• 1 fincan kahvenin üretilmesi için 130 litre [6] (%96 yeşil, %1 mavi, %3 gri), 

• 1 pamuklu tişört için (250 gr) 2720 litre (%54 yeşil, %33 mavi, %13 gri) 
• 1 kot pantolon için (1kg) 10.850 litre [7] (%45 yeşil, %41 mavi, %14 gri) suya ihtiyaç vardır. 

Kaynakça 

• [1] “Life Cycle Initiative”, UNEP/SETAC. 

• [2] “Türkiye’nin Su Ayak İzi Raporu- Su, Üretim ve Uluslararası Ticaret İlişkisi”, WWF, 2014.  
• [3] “Virtual water flows between nations in relation to trade in livestock and livestock products” Hoekstra, A. Y., (2003). 
• [4] “Binalarda Su Ayak İzi”, Inana H., Avdan Z. Y., ISBS, 2015. 
• [5] Su TEMA
• [6] Mekonnen, M.M. ve Hoekstra, A.Y. (2010), a.g.y 

• [7] Chapagain, A.K., Hoekstra, A.Y., Savenije, H.H.G., ve Gautam, R. (2006). The water footprint of cotton consumption: An assessment of the impact of worldwide consumption of cotton products on the water resources in the cotton-producing countries. Ecological Economics v60 pp. 186 – 20 

Özgen KÜÇÜKİL 
Uzman 
Yeşil Büyüme Politikaları Birimi 
ozgen.kucukil@izka.org.tr