Balon balığı İndo-Pasifik kökenli bir tür olup Kızıl Deniz’den Akdeniz’e Süveyş Kanalı yoluyla göç etmiştir. Etçil olan balon balığı, küçük boylarda iken ağırlıklı olarak kabuklularla, büyüdükçe de yumuşakçalarla beslenmektedir (TOB, 2018). Genellikle sığ mercan resiflerinin yakınında bulunan ve 18 ile 100 m arasındaki derinliklerde kumlu veya çamurlu diplerde yaşayan balon balıkları (Yağlıoğlu vd. 2011) Türk sularında ilk kez 2003 yılında Gökova Körfezinde tespit edilmiştir ve bir gıda zehirlenmesi kaynağı olan tetrodotoksin varlığı nedeniyle Akdeniz’de 100 İstilacı Yabancı Tür (IAS) listesinde yer almaktadır (Öndeş vd. 2018). 

Balon balıkları kıta sahanlığına kadar olan derinliklerde yaşadıklarından, büyük yırtıcılar ile karşılaşma ihtimalleri oldukça düşüktür. Kıta sahanlığı bölgesinde yaşayan yırtıcılar ise, Akdeniz’deki en yaygın tür olan L. sceleratus türünü iki sebepten dolayı avlayamamaktadırlar. Birincisi balon balıklarının tehlike anında kendileri su veya hava ile şişirmeleridir ki bu özellikleri yutulmalarını zorlaştırmaktadır. İkinci ve en ciddi sebep ise, balon balıklarının vücutlarında tetrodotoksin adı verilen bir zehir bulundurmalarıdır. Bu zehir protein yapıda olmayan, sıcaklığa karşı dirençli ve siyanürden 1200 kat daha kuvvetli olan bir nörotoksindir. Tetraodontidae ailesine ait bütün türlerde bulunabilen bu zehir nedeniyle Akdeniz’de yaşayan yırtıcı balıklar balon balıklarını tüketememektedirler (Akbora, 2018).

Balon balıklarının bu iki nedenden ötürü doğal bir avcı tür tarafından tüketilememesi sebebiyle söz konusu tür hızlı bir biçimde Akdeniz’de yayılım göstermiş ve her istilacı türün yaratmış olduğu ekonomik ve ekolojik etkileri yaratmıştır. Balon balığının ülkemize gelmesiyle beraber yumuşakçaların (kalamar, ahtapot, mürekkep balığı) sayısının ciddi ölçüde azaldığı yönünde bulgular vardır (TOB, 2018). Bu durum balon balığının ekoloji üzerinde yaratmış olduğu olumsuz etkiye önemli bir örnektir. Gaga benzeri keskin dişleri ve onları destekleyen çok güçlü çene kasları sayesinde balıkçı ağları, olta iğneleri ve misinalar dâhil olmak üzere birçok balıkçı malzemelerine zarar verebilmeleri (Akbora, 2018) ve kendilerinin ekonomik bir değer taşımamaları ise ekonomi üzerinde yaratmış oldukları olumsuz etkidir.

Kaynakça:

• Akbora, H. D. (2018). “Kuzey Kıbrıs Denizlerinde Yaşayan Benekli Balon Balığı (Lagocephalus Sceleratus (Gmelin 1789))’Nın Çeşitli Dokularında Bulunan Tetrodotoksin (Ttx) Düzeylerinin Belirlenmesi” Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, Ankara.

• Öndes, F., vd. (2018). By-catch and Monetary Loss of Pufferfish in Turkey, The Eastern Mediterranean, Ege Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 35(4), 361-372

• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (TOB) (2018) Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler ve Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler Raporu.
• Yağlıoğlu, D., vd. (2011). Range expansion of silverstripe blaasop, Lagocephalus sceleratus (Gmelin, 1789), to the northeastern Mediterranean Sea, Biharean Biologist, 5(2), 159-161.

E. Mustafa ÜSTÜNEL
Uzman
Proje Uygulama ve İzleme Birimi
mustafa.ustunel@izka.org.tr