Sorumlu tüketim topluma, çevreye ve diğer canlılara olumlu ya da daha az olumsuz etkisi olan tüketim şekli olarak tanımlanmaktadır. Tüketilen ürünün doğa, üretici işçiler ve topluluklar, hayvan refahı ve genel olarak toplum üzerindeki etkilerinin göz önünde bulundurulduğu tüketim alışkanlıklarının tümünü ifade eden şemsiye bir kavramdır (Ulusoy, 2015). Tüketimin farklı aşamalarında farklı tüketici motivasyonlarıyla ortaya çıkan sürdürülebilir tüketim; etik tüketim, yeşil tüketim, sosyal sorumlu tüketim gibi farklı tüketim eğilimlerini kapsamaktadır (Dursun, Tümer Kabadayı & Tuğer, 2016).

Sorumlu tüketim kavramının ortaya çıkışında sürdürülebilir üretim ve tüketime yönelik geliştirilen politikalar ve uygulamalar etkili olmuştur. Sürdürülebilir tüketim ilk olarak 1992 yılında düzenlenen ve insan faaliyetlerinin çevreye olumsuz etkilerini azaltmak için tüketim kalıplarının değiştirilmesi gerekliliğinin ele alındığı Birleşmiş Milletler Rio Zirvesi ile gündeme gelmiştir (Karalar & Kiracı, 2011). Sürdürülebilir tüketim; gelecek kuşakların gereksinimlerini dikkate alarak, yaşam döngüsü bakışıyla doğal kaynakların, toksik maddelerin, atık salımlarının ve çevreyi kirletici maddelerin kullanımını en aza indirgerken temel gereksinimleri karşılayan ve daha iyi bir yaşam kalitesi sunan malların ve hizmetlerin kullanımı olarak tanımlanmaktadır (OECD, 2002).

Sürdürülebilir tüketim dünya kaynaklarının sürdürülebilirlik sınırları içerisinde kullanılmasını temel alan ve doğal yaşama verilen zararı en aza indiren yolları arayan tüketim biçimidir ve temelinde çevre koruma motivasyonu yer almaktadır. Öte yandan sürdürülebilirlik kavramı yanında tüketici davranışlarının ortaya çıkmasını sağlayan farklı eğilimler de bulunmaktadır. Araştırmacılar tüketimin çevresel sorunlar dışında sosyal ve toplumsal sorunlara duyarlılıkla da şekillenebileceğini; tüketicilerin satın alma tercihleri yoluyla şirketleri çevreye, topluma, çalışan haklarına, hukuk kurallarına karşı daha sorumlu davranmaya yönlendirilebileceğini savunmaktadır. Bu doğrultuda farklı tüketici eğilimlerine göre oluşan ve çevreye, topluma ve sosyal yaşama duyarlı tüm tüketim türleri bir dünya görüşü olarak nitelendirilen sorumlu tüketim kavramı altında ele alınmaktadır.

Sorumlu tüketim davranışları; satın alma kararı, satın alınan ürün veya hizmetin kullanımı ve tüketimin ardından ürünün elden çıkarılması aşamalarında farklı şekillerde kendini göstermektedir (Dursun & Gündüz, 2016). Satın alma aşamasında; tüketiciler satın alınan ürün miktarını azaltmakta ve çevreye, topluma faydalı veya daha az zararlı ürünleri tercih etmektedir. Tüketim sürecinde ürün ve hizmetler ihtiyaç oranında kullanılmakta ve tasarruf yapılmaktadır. Tüketim sonrasında ise geri dönüşüm, yeniden kullanım ve ihtiyacı olanlara bağış yoluyla kaynakların ekonomik sistemde daha fazla tutulması sağlanmaktadır (Dursun & Gündüz, 2016).

Bireysel tüketim faaliyetleri sonucunda doğrudan ve üretimi tetiklemesiyle dolaylı olarak ortaya çıkan doğal kaynakların tükenmesi, atık oluşumu, çevre kirliliği vb. sorunlarla mücadele etmek için mevcut tüketim alışkınlıklarının değiştirilmesine yönelik uluslararası, ulusal ve yerel düzeyde politikalar geliştirilmektedir. Sorumlu tüketim, küresel düzeyde üretim ve tüketim süreçlerinde daha verimli ve sürdürülebilir yöntemlerin benimsenmesi için bir araç olarak görülerek küresel sürdürülebilirlik hedefleri içinde yer almıştır (UNDP, 2020). Bugün pek çok ülkenin yeşil dönüşüm stratejilerinde sorumlu tüketimin geliştirilmesi öncelikli olarak ele alınmaktadır.

Kaynakça:

• Dursun, İ. & Gündüz, S. (2016). “Türkiye’de Sorumlu Tüketim Davranışı Üzerine Araştırmalar: Ulusal Makaleler ve Lisansüstü Tezler Üzerine Bir Derleme”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(4): 1365-1391.
• Dursun, İ., Tümer Kabadayı, E. & Tuğer, A. (2016). “Sorumlu Tüketim: Neden? Nasıl?”, Tüketici Yazıları (V), TÜPADEM Tüketici Pazar Araştırma Danışma Test ve Eğitim Merkezi, Ankara.
• Karalar, R. & Kiracı, H. (2011). “Çevresel Sorunlara Karşı Bir Çözüm Önerisi Olarak Sürdürülebilir Tüketim Düşüncesi”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler dergisi, 30, 63-76.
• OECD (2002). “Towards Sustainable Household Consumption? Trends and Policies in OECD Countries”, Policy Brief,
• Ulusoy, E. (2016). “Experiential Responsible Consumption”. Journal of Business Research, 69 (1), 284-297.
• UNDP (2020). “Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri; Sorumlu Üretim ve Tüketim”
• Tuğer, A., Dursun, İ. & Tümer Kabadayı, E. (2018). “Çevreci Tüketim Davranışı: Etkili Faktörler ve Teorik Açıklamalar”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(4), 2978-3007.

Emine Bilgen EYMİRLİ
Uzman
Yeşil Büyüme Politikaları Birimi
bilgen.eymirli@izka.org.tr