Kitle Fonlaması Nedir?

Kitle fonlaması, bir proje ya da girişimin bir grup yatırımcı tarafından internet aracılığı ile finanse edilmesidir.  Bu kavram 2006 yılında Jeff Howe tarafından ortaya konmuştur. Kitle fonlamanın çalışma sistemi, girişimcilerin iş fikirlerini veya projelerini hayata geçirebilmeleri için ihtiyaç duydukları finansal desteğin internet üzerinden ulaşılabilen platformlar ile tanıtılarak projeye ilgi duyan yatırımcılardan kaynak sağlama esasına dayanır. Girişimciler projelerini kitlelere internet üzerinde oluşturulan kitle fonlama platformlarında hazırladıkları tasarımlarla sunarlar. Fon sağlayıcı niteliği taşıyan yatırımcılar ise ilgilerini çeken projelere yine ilgili platformlar aracılığıyla kaynak sağlarlar. Kitle fonlama platformlarını, girişimciler sadece fon yaratmak için değil, ayrıca ürünlerine ilişkin pazarlama faaliyetlerini sürdürmek ve pazar araştırması yapmak için de kullanabilmektedirler. Bu sistemde girişimci, yatırımcı ve tüketicinin internet ortamında aracısız buluşması sağlanmış olur. (Fettahoğlu, Khusayan, 2017)

Girişimciler için kitlesel fonlama platformları projeleri için fon yaratmanın yanı sıra girişimcilerin riskini azaltmak, projelerinin pazar analizini yapmak, ürünlerinin satılabilirliğini test etmek, daha geniş kitlelere duyurmak ve kullanıcılardan geri bildirim almak gibi amaçlarla da kullanılabilmektedir. Eğer girişimci yayınladığı projesiyle hedef kitlenin ilgisini çekmişse, aslında o projenin pazar analizi de başarılı olmuş demektir. (Çubukçu, 2017)

Kitle fonlaması genel olarak bağış ve yatırım olmak üzere ikiye ayrılmakla birlikte projenin amacına bağlı olarak çeşitlilik göstermektedir. Detaylı bir sınıflandırma yapıldığında, kitle fonlamasının bağış, ödül, ön satış, borç verme (sosyal, kişiden kişiye, kişiden işletmeye), ayni fon, yatırım modeli, sponsorluk, gelir paylaşımı ve karma modeller olmak üzere dokuz farklı türü bulunmaktadır.

1. Bağış modeli en çok bilinen ve en yaygın kitle fonlama modelidir. Bağış, projelerin internet üzerinden duyurularak diğer kişilerden bağışların kitle fonlaması organizasyonları ile toplanması ve proje sahibine toplanan bağışların ulaştırılması şeklinde işlemektedir. Bu tür projelerde fon sağlayanlar finansal getiri talep etmedikleri için finansal bir risk bulunmamaktadır ancak proje sahiplerinin bağış yolu ile istenilen miktarda fonu toplamaları oldukça zordur.
2. Ödül modeli, fon sağlayan kişilere katkıları karşılığında maddi ya da maddi olmayan ürün veya hizmetlerin sağlanmasıdır. Şapka, tişört, anahtarlık, rozet gibi değeri düşük maddi ödüller veya destek olan kişilere tebrik/teşekkür kartları/mesajları göndermek, projenin teşekkür listesinde ismine yer vermek, toplantıya davet etmek gibi maddi olmayan ödüller verilebilir. Ödül yönteminde temel amaç, verilen küçük destek karşılığında kişileri mutlu etmek/onurlandırmak için düşük maliyetli jestler sunmaktır.
3. Ön satış modeli, projenin vaat ettiği ürün veya hizmetlerin henüz proje başlamadan satın alınmasıdır. Satış bedelinin proje başlangıcında peşin ödenmesiyle proje sahibi ihtiyacı olan sermayeyi karşılamış olmaktadır. Ön satış ile toplanan paralar karşılığında projenin tamamlanması sonrasında ürün veya hizmet ön satış yapılan destekçilere gönderilmektedir.
4. Borç verme modeli, bir kredi anlaşması yapılarak belirli bir faiz miktarı ve geri ödeme planı çerçevesinde borç verilmesi ya da faizsiz ve geri ödemenin sadece işletmenin gelir ya da kar elde etmesi şartına bağlı olarak borç verilmesi şeklinde yapılabilmektedir. Faizsiz ve geri ödemenin işletmenin gelir ya da karına endekslendiği ikinci yöntem genellikle sosyal amaçlı projelerde geçerlidir. Burada amaç, finansal beklentiden ziyade borç verilen kişinin kendi geçimini sağlayacak bir işe sahip olması veya yoksullara yönelik yapılan projelerin desteklenmesi olmaktadır.
5. Ayni fon modeli, projede para yerine geçebilecek bir desteğin sağlanması olarak ifade edilmektedir. Örneğin bir süpermarket projesinde boya, montaj, kaynak işlerini yapan destekçiler bütçede bu işler için ayrılan rakamlar kadar yardımda bulunmuş olmaktadır.
6. Yatırım modeli, fon sağlayan kişilerin yatırım amacı ile projeleri desteklemesidir. Burada fon sağlayanlar projelerin hisselerini satın alabileceği gibi kar ya da gelir paylaşım modeline göre anlaşmalar yapma imkânına sahiptir. Yatırım bazlı kitle fonlaması hisse bazlı veya kredi bazlı yapılabilmektedir.
7. Sponsorluk modeli, projenin gerçekleştirilmesine yapılan katkı karşılığında fon sağlayana bir ödül verilmesidir. Bu ödül katkı veren kişi ise ona teşekkür edilmesi, plaket verilmesi şeklinde olabilirken, kuruluş olması halinde kuruluşun logosuna ya da ürünlerine proje dâhilinde yer verilmesi şeklinde gerçekleşebilmektedir.
8. Gelir paylaşımı modeli, projenin gerçekleştirilmesi ile elde edilecek gelirin taraflar arasında paylaşılmasıdır.
9. Karma modeller ise birkaç modelin bir arada kullanıldığı kitle fonlamalardır. Bir projeye düşük katkı sağlayanlara teşekkür edilirken daha yüksek katkı sağlayanlara ön satış veya hisse senedi satışı yapılması söz konusu olabilmektedir. Böylece bir projede birkaç kitle fonlaması türü kullanılmış olmaktadır. (Zengin, Yüksel ve Kartal, 2017)

Kaynaklar:

• Sibel Fettahoğlu, Saulye Khusayan, Yeni Finansman Olanağı: Kitle Fonlama, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2017 10/4
• Ceren Çubukçu, Kitlesel Fonlama: Türkiye’deki Kitlesel Fonlama Platformları Üzerinden Bir Değerlendirme, Girişimcilik ve İnovasyon Yönetimi Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, Aralık 2017
• Dr. Sinemis Zengin, Yrd. Doç. Dr. Serhat Yüksel, Dr. Mustafa Tevfik Kartal, Kitle Fonlaması Sisteminin Türkiye’ye Faydaları, Bankacılık ve Sermaye Piyasası Araştırmaları Dergisi, Cilt:1, Sayı:2, 2017, ss.22-32

Sinem ÖZDEMİR DURMUŞLAR
Uzman
Yenilik ve Girişimcilik Politikaları Birimi
sinem.durmuslar@izka.org.tr