Küme
Belli bir coğrafi bölgede, belli bir sektörde/benzer ekonomik alanlarda faaliyet gösteren, ortak zorlukları ve fırsatları paylaşan, rekabet güçlerini artırmak amacı ile birbirleriyle işbirliği yapan çeşitli ölçeklerde şirketler, tedarikçiler, hizmet sağlayıcılar, girişimciler, üniversiteler, araştırma merkezleri, finansal aktörler, ilgili kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları gibi aktörlerin oluşturduğu ekosistemlerdir.
Küme terimi ilk olarak Prof. Dr. Michael Porter tarafından geliştirilmiş ve küme kavramı kalkınma iktisadında sadece teorisyenler/kalkınma iktisatçıları tarafından değil pratisyenler/kalkınma uzmanları tarafından da kullanılmaya başlanmıştır. Belli bir coğrafyada yoğunlaşan firmaların oluşturdukları ekonomik dışsallıklar yaklaşık 19. yy sonlarından itibaren neo-klasik iktisatçılar tarafından farklı kavramsallaştırmalarla gündeme getirilmiştir. Alfred Marshall’ın (1890) yığılma ekonomisi (economies of agglomeration) ve Paul Krugman’ın Geography and Trade (1991) isimli çalışmasında işlediği coğrafya ekonomileri (geographical economics) kavramları küme teorisinin öncül yaklaşımlarıdır.(Wikipedia)
Porter kümeleri ilk olarak “Küme, belli bir coğrafyada, belirli bir (ekonomik) alanda, birbirine bağlı firmalar ve ilişkili kuruluşların oluşturduğu, ortak zorlukları ve fırsatları paylaşan gruplar” olarak tanımlamıştır. (Porter, 1998) Porter’in küme kavramı ile birlikte pek çok kurum ve kuruluş da farklı tanımlar geliştirmiş, bu tanımlar bölgesel kalkınma amacı ile çalışan kuruluşlarca ortak bir dil oluşturmuştur. Zamanla Porter’ın ilk tanımı “Küme, belli bir (ekonomik) alanda; birbirleriyle rekabet eden ve aynı zamanda işbirliği yapan; birbirine bağlı şirketler, uzman tedarikçiler, hizmet sağlayıcılar, ilgili endüstrilerdeki firmalar ve ilgili kurumların oluşturduğu coğrafi yoğunlaşmalardır.” (Cooke, 2001) şeklinde kullanılmaya başlanmıştır.
Bir bölgedeki firmaların “bölgesel yığılma” yerine küme olarak tanımlanabilmesi için; en az, bir coğrafyada kritik kitle olarak tanımlanabilecek büyüklükte ve rekabet gücüne sahip farklı ölçeklerde yerli firma ve ilişkili firmaların bulunması; o sektörde bölgeye özgü bazı uzmanlıklar ve yeteneklerin gelişmesi; firmalar arası güçlü bir ilişki ağının olması gerekmektedir. Bazı çalışmalarda bu koşullara, bölgede o sektöre uluslararası bir firmanın yatırım yapmış olması (Porter, 1998) ve üçlü sarmal paydaşlarının mutlaka bulunması (TCI, 2020) koşulları da eklenmektedir.
Paralel şekilde Kümelenme, belli bir sektörde/benzer ekonomik alanlarda faaliyet gösteren şirketler, tedarikçiler, hizmet sağlayıcılar, üniversiteler, araştırma merkezleri, finansal aktörler, ilgili kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları gibi aktörlerin ortak rekabet gücü elde edebilmek amacı ile aralarında kuvvetli bir bağ ve işbirliği oluşturacak şekilde bir araya gelmeleridir.
Porter pek çok çalışmasında, dünyada bölgelerin kendi aralarında en üretken, en verimli ve daha da önemlisi yeni ürünlerin kolaylıkla ortaya çıkabildiği en yenilikçi bölge olma yarışı içinde olduklarını betimler. (Porter, 1998) Bölgeler rekabet üstünlüklerini rekabet eden ve işbirliği yapan şirketler, tedarikçiler, hizmet sağlayıcılar ve araştırma merkezlerinin oluşturduğu “yenilikçi kümeler” üzerine inşa etmektedirler. (İZKA, 2012) Kümeler ortak bir yetenek havuzunun kullanılması, üreticiler ve tedarikçiler arasında işlem ve seyahat maliyetlerinin azalması, firmaların ve ilgili diğer kuruluşların çalışma ilişkilerinin artması, bu yolla bilgi birikimi, teknoloji kullanımının yayılmasına ortam sağlar ve en önemlisi yenilik oluşturan sinerjilerin gelişmesine neden olur. (Carnegie Mellon University, 2002) Devletler, kümeleri girişimcilik ve yeniliğin potansiyel itici güçleri olarak görmekteler. (UNIDO, 2013) Bu nedenlerle dünyada bölgesel kalkınma çalışmalarında, kümeler ve kümelenme çalışmaları desteklenmekte ve kümelenme bölgesel rekabet gücünü artırıcı bir siyasa olarak tercih edilmektedir.
Dünyada; Amerika’da Silikon Vadisi (Bilişim Kümesi), Hollanda’da Food Valley (Gıda Kümesi), Avusturalya’da MTNS MADE Creative Industries Cluster (Yaratıcı Endüstriler Kümesi) , Fransa’da AXELERA Kimya ve Çevre Sektörleri Kümesi ve Danimarka’da CLEAN (Temiz Teknolojiler Kümesi) gibi farklı coğrafya, sektör ve ölçeklerde pek çok başarılı küme örneği bulunmaktadır.
Kaynakça
- Carnegie Mellon University, 2002: Cluster-Based Community Development Strategies, A Guide for Connecting Communities with Industry Cluster Strategies
- Porter, M.E., 1998: On Competition, Harvard Business School Press